W ramach typowego, profesjonalnie prowadzonego procesu dezinwestycji, można wyróżnić dwie główne fazy transakcji:  fazę przygotowawczą i wstępnego kontaktu z inwestorami oraz  fazę transakcyjną. Zawarte poniższej komentarze opisujące sposób przeprowadzenia wspomnianych głównych faz transakcji odnoszą się zarówno do funkcjonującej biogazowni, jak i projektu biogazowni, która dopiero ma powstać.

Faza przygotowawcza i inicjacji kontaktu z inwestorami

W pierwszej fazie przygotowuje się najistotniejsze dokumenty mające wspierać przeprowadzenie transakcji, a także gromadzi się kluczowe dane, które będą wykorzystywane w toku dalszego procesu. W tym celu sprzedający biogazownię przeprowadza kompleksową analizę aspektów ekonomiczno-finansowych, prawnych i podatkowych inwestycji (tzw. vendor due diligence). W ramach tego procesu sprzedający dokonuje identyfikacji ryzyk przy sprzedaży, które mogą mieć wpływ na wartość biogazowni oraz które powinny być przedmiotem rozmów w trakcie negocjacji z potencjalnym kupującym. Badanie spółki vendor due diligence pozwala przeanalizować kwestie finansowe, podatkowe i prawne, wskazując tym samym szczegółowe obszary, jakie mogą być poruszane przez potencjalnego kupującego. Jednocześnie w oparciu o wyniki takiego badania podejmuje się działania zmierzające do eliminacji ewentualnych nieprawidłowości inwestycji. Działaniami takimi może być przykładowo uzyskanie brakujących pozwoleń lub uzgodnień, względnie rozwiązanie lub aneksowanie potencjalnie ryzykownych umów. Przygotowanie raportu vendor due dilligence często ułatwia rozmowę z kupującym. Należy pamiętać, że takie działanie mocno ogranicza koszty, które kupujący będzie musiał ponieść, aby w ogóle przystąpić do procesu. Zatem z perspektywy sprzedającego, przygotowanie raportu może być elementem istotnie uatrakcyjniającym ofertę.

Dodatkowo, w przypadku sprzedaży całej spółki posiadającej biogazownię, kupujący przejmuje na siebie całą odpowiedzialność za jej rozliczenia podatkowe, tj. co do zasady za ostatnie 5 lat. Dla kupującego wiąże się to więc z ryzykiem związanym z ewentualnym rozliczeniem zaległości podatkowych wraz z odsetkami. Z tej perspektywy oczywiste jest to, że w interesie kupującego leży dokładne zbadanie historii podatkowej spółki. Przygotowując raport vendor’s due dilligence, sprzedający niejako wyręcza kupującego z tego wysiłku i przedstawia mu główne ustalenia doradców w tym zakresie, które kupujący będzie musiał wyłącznie zweryfikować ze swoimi doradcami.

W tej fazie sprzedający wspólnie z wybranymi przez siebie doradcami opracowuje plan transakcji oraz koncepcję strukturyzacji transakcji, a także ustalany jest sposób sprzedaży inwestycji (np. udziały w spółce prowadzącej działalność lub udziały w spółce celowej, sprzedaż zorganizowanej części przedsiębiorstwa). Takie działanie pozwala także na zapoznanie się ze skutkami podatkowymi transakcji i daje szansę na prawidłowe oszacowanie kosztów podatkowych związanych z samą transakcją (co może okazać się istotnym elementem kosztotwórczym). Kupujący oraz sprzedający przystępując do transakcji, powinni przygotować strukturę kapitałową zaangażowaną w sam proces w taki sposób, aby odzwierciedlała ona ich potrzeby i cele, które dana transakcja ma realizować (przykładowo: osiąganie dochodów z dywidendy, wzrost wartości biznesu i sprzedaż z zyskiem, cele mieszane itp.). Należy pamiętać, że w zależności od stojących za daną transakcją celów, różne będą dalsze konsekwencje podatkowe.

Kolejnym ważnym elementem pierwszej fazy jest określenie docelowej grupy inwestorów i stworzenie długiej listy potencjalnych zainteresowanych nabyciem oferowanych aktywów (ang. long list). W celu inicjacji kontaktów z rozpoznanymi inwestorami doradca przygotowuje tzw. teaser, czyli krótki dokument opisujący spółkę, oparty na publicznie dostępnych danych. Wraz z teaserem do inwestorów trafia również propozycja umowy o zachowaniu poufności (ang. Non-disclosure agreement, NDA).

W przypadku, gdy potencjalny inwestor wyraża zainteresowanie wzięciem udziału w dalszej części procesu i pozyskaniem większej ilości informacji, podpisanie przez niego oraz przez sprzedającego wyżej wymienionej umowy umożliwia przekazanie kolejnych danych (w tym niedostępnych publicznie) w formie przygotowanego przez doradcę tzw. memorandum informacyjnego.

Wraz z memorandum inwestycyjnym przesyłany jest zazwyczaj tzw. list procesowy dotyczący etapu pierwszego, który opisuje planowany przebieg transakcji oraz określa daty kluczowych zdarzeń w procesie. W oparciu o przekazane inwestorom informacje prowadzone są z nimi rozmowy mające na celu wstępne wyjaśnienie kluczowych kwestii, tak by mogli oni złożyć ofertę wstępną na zakup proponowanych aktywów (oferta jest zwyczajowo niewiążąca). Złożenie oferty wstępnej jest uznawane za koniec fazy pierwszej.

Faza transakcyjna

Faza druga, czyli faza transakcyjna rozpoczyna się od analizy przez sprzedającego oraz jego doradców złożonych ofert niewiążących. Na podstawie analizy tworzona jest tzw. krótka lista inwestorów (ang. short list). Na powyższą listę przeważnie wprowadzanych jest od 3 do 5 podmiotów. Konkretna liczba wynika z zainteresowania procesem wśród potencjalnych kupujących oraz z możliwości ich odpowiedniej obsługi w trakcie dalszej części procesu przez sprzedającego i jego doradców.

Informacja o zakwalifikowaniu kupującego do kolejnego etapu procesu jest przekazywana w postaci tzw. listu procesowego etapu drugiego. Wraz powyższą informacją określany jest dalszy harmonogram transakcji, w szczególności termin składania ofert wiążących (zwanych też ofertami zrewidowanymi), planowane terminy spotkań z zarządem sprzedawanej spółki oraz zasady dostępu do tzw. virtual data room (w skrócie VDR). VDR oznacza specjalną platformę dostępną po zalogowaniu przez Internet, na której zamieszczane są informacje o spółce w formie elektronicznej. Dzięki temu potencjalni inwestorzy mogą zapoznać się ze szczegółową dokumentacją dotyczącą oferowanych aktywów. Dane w VDR służą do przeprowadzenia przez inwestorów due diligence, czyli badania należytej staranności, potencjalnego celu akwizycji. Powyższe badanie jest analogicznym procesem do vendor due diligence, będącym jednak na zlecenie nabywcy, którego doradcy analizują jakość inwestycji i wiążące się z nią zagrożenia.

Równolegle do udostępniania inwestorom danych w VDR przekazywana jest również pierwsza propozycja umowy sprzedaży (ang. Sales And Purchase Agreement, SPA), która określa zasady zbycia udziałów. Dokument ten ma fundamentalne znaczenie, albowiem określa warunki, na jakich przeprowadzona zostanie transakcja sprzedaży inwestycji. Dotyczy to zarówno ceny, jak i pozostałych warunków transakcji. Dokument ten będzie podlegał szczegółowym negocjacjom. W praktyce może okazać się, że jeden rygorystyczny zapis dotyczący np. odpowiedzialności sprzedającego spowoduje, iż uzyska on jedynie ułamek wynegocjowanej ceny za inwestycję. SPA to także miejsce na wpisanie zakresu odpowiedzialności sprzedającego za rozliczenia podatkowe spółki. Prawidłowa redakcja tych zapisów pozwala dobrze zabezpieczyć interes obu stron, tak aby ograniczyć ryzyko odpowiedzialności w szczególności za rozliczenia podatkowe.

Podczas tej fazy procesu organizowane są przez doradcę spotkania z zarządem, podczas których zarządzający przedstawiają wybrane informacje o spółce (w formie prezentacji – Prezentacja Managerska, ang. Management Presentation) oraz odpowiadają na wybrane pytania podczas spotkania. Wraz z powyższym spotkaniem zaproszeni inwestorzy mają również możliwość zwiedzania zakładów produkcyjnych sprzedawanej spółki.

Informacje zebrane do tego etapu procesu służą inwestorom będącym na krótkiej liście do sporządzenia ofert wiążących. Na podstawie analizy nadesłanych przez potencjalnych kupujących wyżej wskazanych ofert wybierane są zazwyczaj dwa podmioty, z którymi prowadzi się dalsze szczegółowe negocjacje. Kontynuacja procesu z dwoma zainteresowanymi ma na celu zbudowanie presji konkurencyjnej i co za tym idzie – maksymalizację wartości uzyskanej przez sprzedającego. W tej części procesu bardzo istotną rolę odgrywa doradca prawny i podatkowy. Na tym etapie ustalana jest pomiędzy stronami struktura sprzedaży oraz sposób ekonomicznej płatności ceny, tzn. przykładowo zdarza się, że strony transakcji umawiają się w ten sposób, że płatność odbywa się tytułem przejęcia długu, a nie zakupu samych udziałów (taka struktura ma też określone konsekwencje podatkowe).

W wyniku negocjacji finalnie wybierany jest jeden inwestor, z którym podpisywana jest wcześniej uzgodniona umowa sprzedaży. Po zawarciu SPA ostatnim już etapem jest pozyskanie wszystkich wymaganych zgód administracyjnych (o ile takie występują) i podpisanie końcowej umowy przenoszącej inwestycję. Kończy to proces wyjścia z inwestycji przez dotychczasowych właścicieli.

Harmonogram oraz zaangażowane strony

Przyjmuje się, że cały proces sprzedaży trwa ok. 5-8 miesięcy, przy czym pierwsza faza ok. 2-3 miesięcy, a druga ok. 3-5 miesięcy. Oczywiście jest to jedynie przykładowy harmonogram. W praktyce czas niezbędny do zamknięcia transakcji – w zależności od jej indywidualnych uwarunkowań – może być dłuższy lub krótszy.

Po stronie sprzedającego w operację zaangażowany jest zwyczajowo doradca finansowy, który również pełni rolę koordynatora procesu, oraz doradca prawny i podatkowy.

Analogiczna sytuacja występuje po stronie kupującego.

Profesjonalnie przeprowadzony proces sprzedaży umożliwia szerokie zainteresowanie inwestorów, rzetelne i pełne przedstawienie sprzedawanych aktywów i maksymalizację wyniku uzyskiwanego przez sprzedającego. Jednocześnie takiego przebiegu sprzedaży będą oczekiwali kupujący będący inwestorami kapitałowymi oraz przedsiębiorcy z zachodnim kapitałem.

Adam Jodłowski, starszy menedżer, Deloitte Legal
Bartosz Sankiewicz, menedżer, Deloitte Doradztwo Podatkowe
Marcin Terebelski, starszy konsultant, Deloitte Doradztwo Finansowe
Zdjęcia: 123RF

Nie tylko w Polsce zauważono, iż produkcja biometanu o wysokiej jakości w biogazowniach daje wyjątkowo dobre rezultaty ekologiczne oraz gospodarcze. Od kliku lat produkcja tego paliwa przeżywa wyjątkowy rozkwit w takich krajach, jak: Francja, Wielka Brytania, Holandia czy Niemcy oraz kraje skandynawskie. Państwa te po wielu latach analiz i pracy wokół istniejących „zakładów” produkcji zielonego metanu doszły do wniosków, iż jest to najbardziej efektywny kosztowo sposób ograniczania emisji niepożądanych gazów do atmosfery przy jednoczesnym zagospodarowaniu odpadów oraz stanowi doskonały sposób na realizację polityki innowacyjnej gospodarki obiegu zamkniętego. Niewątpliwie, dodatkowymi atutami lokalnej produkcji biometanu są m.in. zagadnienia bezpieczeństwa energetycznego czy zoptymalizowanej kosztowo wyspowej gazyfikacji obszarów niezurbanizowanych w skojarzeniu np. ze stacjami regazyfikacji LNG.

Biometan – produkt uniwersalny

Biometan to zarówno prawdziwy naturalny gaz z OZE dla celów produkcji energii elektrycznej, ale również paliwo transportowe w postaci bioCNG oraz gaz dla celów grzewczych czy pełnowartościowy gaz dla potrzeb procesów produkcyjnych. Wydaje się, że nie ma bardziej uniwersalnego produktu z całej gamy OZE.

Obecnie w Polsce nie ma szczegółowych regulacji prawnych, które mogą pomóc realnie rozwinąć rynek biometanu. System tzw. brązowych certyfikatów w obecnym kształcie jest mało wiarygodny dla inwestorów oraz nie daje wystarczającego wsparcia.

Uregulowania prawne

Aby zainicjować pierwsze realizacje inwestycji polegających na wytwarzaniu biometanu, należy dokonać następującej nowelizacji podstawowego aktu prawnego rynku OZE w Polsce, tj. ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii,
a także ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne, w następującym zakresie:
likwidacja systemu tzw. brązowych certyfikatów;
wprowadzenia gwarantowanego 15-letniego systemu wsparcia w postaci dedykowanej aukcji dla biometanu;
wprowadzenie gwarantowanego 15-letniego systemu wsparcia w postaci aukcji dla biogazu zatłaczanego do lokalnych, wyspowych sieci dedykowanych dla biogazu rolniczego sprzedawanego do klientów posiadających oddzielne instalacje OZE, np. typu CHP. Uzasadnienie dodatkowego wsparcia wynika z tego, iż w tego typu inwestycjach powstają dodatkowe koszty instalacji lokalnych sieci gazowych. Uzasadnieniem dla takiego wsparcia jest również promocja wykorzystania biogazu dla celów grzewczych i generacji energii elektrycznej na potrzeby własne w mniejszych miejscowościach;
wprowadzenie systemu gwarancji pochodzenia dla biometanu.

Wsparcie dla polskich instalacji

Na rynkach europejskich poziom wsparcia wytwórców biometanu waha się od ok. 252 zł w Niemczech do 330 zł w Wielkiej Brytanii za 1 MWh energii gazowej łącznie z wartością samego paliwa. Jak wiadomo, w Polsce cena gazu jest jedną z najwyższych w Europie i biorąc to pod uwagę, okazuje się, że dla opłacalności inwestycji poziom wsparcia dla instalacji w Polsce może osiągnąć bardzo konkurencyjny pułap ok. 210 zł (50 euro) za 1 MWh w energii gazowej plus cena gazu. Takie warunki powodują, iż polskie instalacje mogą w prosty sposób uczestniczyć jako bardzo konkurencyjne na istniejącym, europejskim rynku handlu biometanem.

Po wprowadzeniu podstawowych zmian w ustawie o OZE należy niezwłocznie przystąpić do zaprojektowania kompleksowej regulacji rynku biometanu poprzez dokonanie rozdziału systemu wsparcia dla paliwa gazowego, jakim jest biometan, od ogólnego systemu wsparcia, jaki funkcjonuje dla źródeł elektroenergetycznych. Uporządkuje to ostatecznie systemy wsparcia dla różnych źródeł OZE i da szansę na ich prostsze modyfikacje w przyszłości.

Dyrektywa RED II

Zakres kompleksowej regulacji powinien objąć zagadnienia związane z dostosowaniem polskiego prawodawstwa do przepisów m.in. dyrektywy RED2, takie jak:
wpisanie biometanu do krajowej strategii OZE ze wskazaniem poziomu zakładanego rozwoju instalacji z podziałem na gaz dla celów grzewczych, bioCNG oraz CHP;
weryfikacja systemu aukcyjnego dla biometanu oraz dla biogazu w lokalnych sieciach gazowych;
wprowadzenie systemu feed-in-tariff dla biometanu oraz dla biogazu w lokalnych sieciach gazowych;
regulacja wsparcia dla biometanu używanego w transporcie;
obowiązki minimalnego udziału wysokometanowych odpadów w produkcji gazu oraz innych odpadów;
przepisy w zakresie europejskiego handlu biometanem;
wprowadzenie obowiązku 50 proc. bonifikaty w kosztach przyłączenia gazowego dla biometanu jako OZE oraz obowiązku zakupu 100 proc. biometanu z instalacji OZE przez operatora gazowego w pierwszej kolejności;
wprowadzenie maksymalnego terminu na wydanie warunków przyłączenia do sieci gazowej, licząc od daty złożenia wniosku;
wprowadzenie systemu certyfikacji biometanu jako paliwa w transporcie oraz wprowadzenie uznawania tego systemu z systemami innych krajów UE.

Tak przygotowany system prawny dla biometanu zapewni długofalowy rozwój branży biogazowej oraz doprowadzi do wypełnienia zobowiązań w zakresie redukcji emisji C02 w zrównoważony sposób, gwarantując jednocześnie polskim biogazowniom korzystne warunki funkcjonowania.

Michał Tarka, Marcin Trupkiewicz
Kancelaria Prawna BTK-Legal